Jenkins چیست؟ راهنمای پیاده‌سازی CI/CD با Jenkins

فرض کنید هر بار که تغییری در کد برنامه‌تان ایجاد می‌کنید، مجبور باشید دستی آن را بسازید، تست کنید و روی سرور منتشر کنید. خسته‌ کننده نیست؟ حالا تصور کنید این کارها به‌صورت خودکار، سریع و بدون خطا انجام شوند. این دقیقاً همان چیزی است که مفاهیم CI/CD به دنیای توسعه نرم‌افزار آورده‌اند: خودکارسازی فرآیندهای تکراری و زمان‌بر. در میان ابزارهای مختلفی که برای این کار ساخته شده‌اند، یک نام بیشتر از بقیه به چشم می‌خورد و به انتخاب اول بسیاری از تیم‌های حرفه‌ای تبدیل شده است: Jenkins. ابزاری متن‌باز، قدرتمند و قابل‌اعتماد که مسیر توسعه تا استقرار نرم‌افزار را هموارتر می‌کند.

اما Jenkins چیست و چرا به ابزاری کلیدی در فرآیندهای DevOps تبدیل شده است؟ چگونه می‌توان با استفاده از Jenkins، فرایند توسعه را از یک عملیات پیچیده و زمان‌بر به مسیری ساده، خودکار و مطمئن تبدیل کرد؟ اگر شما هم به دنبال پاسخ این پرسش‌ها هستید یا می‌خواهید اولین قدم‌ها را برای پیاده‌سازی CI/CD در پروژه‌های خود بردارید، این مقاله از بلاگ دواپس ایران دقیقاً برای شما نوشته شده است.

Jenkins چیست؟

Jenkins چیست؟ Jenkins یکی از محبوب ترین ابزار دواپس است که به صورت متن‌باز برای اتوماسیون فرآیندهای توسعه نرم‌افزار استفاده می‌شود و به‌طور خاص برای پیاده‌سازی مفاهیم یکپارچگی مداوم (Continuous Integration) و تحویل مداوم (Continuous Delivery/Deployment) طراحی شده است. این نرم‌افزار با زبان Java نوشته شده و به برنامه‌نویس‌ها کمک می‌کند تا به‌صورت خودکار، کدهای خود را پس از هر تغییر بررسی، تست، بیلد (ساخت) و در نهایت منتشر کنند.

Jenkins با بیش از 1800 پلاگین قابل نصب، توانایی ادغام با انواع ابزارهای توسعه مانند Git ،Docker ،Kubernetes ،Slack ،Maven و بسیاری دیگر را دارد. این انعطاف‌پذیری باعث شده تا Jenkins انتخاب اول بسیاری از تیم‌های DevOps در سراسر جهان باشد. در یک جمله: Jenkins یعنی انجام خودکار کارهایی که قبلاً به‌صورت دستی، وقت‌گیر و با احتمال خطا انجام می‌شدند.

Jenkins چه مشکلی را حل می‌کند؟

برای پاسخ به این سؤال که Jenkins چیست و چه مشکلی را حل می‌کند؟ ابتدا باید چالش‌هایی را بشناسیم که تیم‌های نرم‌افزاری بدون Jenkins با آن‌ها مواجه هستند:

• ساخت دستی (Manual Build): در گذشته، توسعه‌دهندگان مجبور بودند پس از هر تغییر در کد، آن را به‌صورت دستی کامپایل کنند. این فرآیند وقت‌گیر بود و خطاهای انسانی زیادی را نیز به دنبال داشت.
• اجرای تست به‌صورت دستی: اجرای دستی تست‌های واحد (Unit Tests) یا تست‌های سیستمی، معمولا فراموش می‌شد یا به‌صورت ناقص انجام می‌گرفت.
• استقرار کند و ناایمن: بسیاری از تیم‌ها به‌صورت دستی نسخه‌ها را در محیط‌های staging یا production مستقر می‌کردند که کند بود و ریسک بالایی برای بروز خطا داشت.
• نبود بازخورد فوری: در تیم‌های سنتی، توسعه‌دهنده پس از چند روز یا هفته متوجه می‌شد که تغییراتی که داده باعث ایجاد باگ شده است. این تأخیر در بازخورد هزینه‌بر است.

Jenkins با استفاده از یک برنامه خودکار به نام «خط لوله» (Pipeline) این مشکلات را برطرف می‌کند. هر بار که توسعه‌دهنده تغییر جدیدی در کد ایجاد می‌کند (مثلاً Commit یا Push می‌کند)، Jenkins به‌صورت خودکار مراحل ساخت برنامه، اجرای تست‌ها، بررسی کیفیت کد و انتشار نرم‌افزار را انجام می‌دهد و خیلی سریع نتیجه را به توسعه‌دهنده نشان می‌دهد. Jenkins یکی از ابزار های محبوب تیم های اجرای دواپس در سازمان ها است. 

با خدمات دواپس تخصصی تیم دواپس ایران، فرآیندهای توسعه و عملیات خود را بهینه کنید و بهره‌وری تیم‌تان را افزایش دهید. برای مشاوره و شروع همکاری، همین حالا با ما تماس بگیرید و از راهکارهای تخصصی ما بهره‌مند شوید

Jenkins در کدام مرحله از DevOps و توسعه نرم‌افزار قرار می‌گیرد؟

برای پاسخ به اینکه Jenkins چیست و در کدام مرحله از DevOps و توسعه نرم‌افزار قرار می‌گیرد؟ باید ابتدا به مراحل چرخه DevOps نگاهی بیندازیم. چرخه عمر DevOps معمولاً شامل مراحل زیر است:

• Plan (برنامه‌ریزی)
• Develop (کدنویسی)
• Build (ساخت نسخه)
• Test (تست)
• Release (انتشار)
• Deploy (استقرار)
• Operate (عملیات/نظارت)
• Monitor (پایش و بازخورد)

Jenkins دقیقاً از مرحله Build تا Deploy (و در برخی موارد Monitor) وارد عمل می‌شود. به زبان ساده، Jenkins قلب تپنده مراحل میانی DevOps است؛ جایی که باید کدهای خام توسعه‌دهندگان به نرم‌افزاری قابل‌اجرا تبدیل شود و در کمترین زمان ممکن، با کمترین خطا، آماده استفاده کاربران شود. برای اطلاعات بیشتر درباره گام های دواپس پیشنهاد می‌کنیم مقاله جامع دواپس چیست؟ را از بلاگ ما مطالعه کنید.

Jenkins با تعریف خط لوله (Pipeline) به شما کمک می‌کند که این مراحل را به‌صورت خودکار، بدون دخالت انسان، پی‌در‌پی، و با سرعت بالا انجام دهید. همچنین با افزودن پلاگین‌های مناسب می‌توان Jenkins را به مراحل تست خودکار، ارزیابی کیفیت کد و مانیتورینگ نیز گسترش داد.

برای کسب اطلاعات بیشتر مقالات زیر را مطالعه نمایید

• نرم افزار Grafana چیست؟ راهنمای استفاده برای داشبوردهای DevOps
• Terraform چیست و چگونه زیرساخت را به کد تبدیل می‌کند

راهنمای مرحله‌به‌مرحله برای پیاده‌سازی CI/CD با Jenkins

در ادامه، یک راهنمای مرحله‌به‌مرحله برای پیاده‌سازی CI/CD با Jenkins ارائه می‌شود. هر مرحله به طور کامل توضیح داده شدند اما قبل از ان اگر میخواهید با مفاهیم چرخه ci dd آشنا شوید بهتر است مقاله جامع CI/CD چیست؟+ آموزش مفاهیم CI/CD را مطالعه کنید تا با فراید کار این سیستم آشنا شوید.

نصب Jenkins

اولین گام، نصب Jenkins روی سرور یا سیستم محلی است. Jenkins را می‌توان روی لینوکس، ویندوز، macOS یا حتی به‌صورت داکری نصب کرد. پیشنهاد می‌شود از Docker یا بسته رسمی war فایل استفاده کنید تا نصب سریع‌تری داشته باشید. پس از نصب، با ورود به داشبورد وب Jenkins، می‌توانید تنظیمات اولیه مانند ایجاد کاربر ادمین و انتخاب پلاگین‌های پیشنهادی را انجام دهید.

نصب پلاگین‌های ضروری

Jenkins به‌صورت پیش‌فرض ساده است و بسیاری از قابلیت‌ها از طریق پلاگین‌ها به آن اضافه می‌شود. برای شروع، پلاگین‌هایی مانند Git Plugin ،Pipeline Plugin ،GitHub Integration ،Email Extension و Blue Ocean برای رابط کاربری بهتر پیشنهاد می‌شوند. نصب این پلاگین‌ها از بخش Manage Jenkins → Manage Plugins انجام می‌شود.

اتصال Jenkins به سیستم کنترل نسخه (مثلاً GitHub)

برای اینکه Jenkins بتواند تغییرات کد را دریافت کند، باید آن را به مخزن Git خود متصل کنید. با استفاده از Git Plugin و ایجاد یک Job جدید یا Jenkinsfile، می‌توان مشخص کرد که Jenkins پس از هر push در GitHub (یا GitLab، Bitbucket و…) چه اقداماتی انجام دهد. همچنین می‌توان Webhookهایی را برای ارتباط بلادرنگ بین Jenkins و GitHub تعریف کرد. برای آشنایی با مخزن گیت، مقاله گیت‌هاب چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ را بخوانید.

تعریف Jenkins Pipeline با Jenkinsfile

در این مرحله، باید خط لوله CI/CD را به‌صورت کد تعریف کنیم. این کار با نوشتن یک فایل به نام Jenkinsfile انجام می‌شود که معمولاً در ریشه ریپوی کد قرار می‌گیرد. این فایل شامل مراحلی مانند Build ،Test ،Deploy و… است. Jenkinsfile می‌تواند به‌صورت Declarative یا Scripted نوشته شود.

اجرای خودکار Build و Test

پس از تنظیم Jenkinsfile و اتصال به Git ،Jenkins می‌تواند به‌طور خودکار پس از هر commit، پروژه را Build کرده و تست‌های از پیش تعریف‌شده را اجرا کند. این موضوع باعث شناسایی سریع باگ‌ها، جلوگیری از تخریب کد اصلی و کاهش خطای انسانی در تست دستی می‌شود.

تنظیم محیط استقرار (Deployment)

در این مرحله، Jenkins کد تست‌شده را به محیطی مانند staging یا حتی production ارسال می‌کند. با استفاده از پلاگین‌هایی مانند پروتکل ssh و FTP یا حتی کوبرنتیز (Kubernetes) و Docker، می‌توان استقرار خودکار انجام داد. این کار می‌تواند شامل کپی فایل‌ها، ری‌استارت سرویس‌ها یا اجرای اسکریپت‌های نصب باشد. جهت آشنایی بیشتر پیشنهاد میکنیم حتما مقالت زیر را مطالعه کنید.

• کوبرنتیز (Kubernetes) چیست و چه کاربردی دارد؟
• داکر چیست و چگونه کار می‌کند؟

اطلاع‌رسانی و مانیتورینگ

بعد از اجرای هر Pipeline، بهتر است نتیجه آن برای تیم ارسال شود. Jenkins می‌تواند با استفاده از ایمیل، Slack یا Telegram اطلاع‌رسانی کند. همچنین با نصب پلاگین‌هایی مانند Monitoring Plugin یا Integration با نرم افزار Grafana، می‌توان وضعیت اجرا، مصرف منابع و گزارش خطاها را نیز مانیتور کرد.

بهینه‌سازی و افزایش امنیت

در گام نهایی، باید به امنیت Jenkins و بهینه‌سازی عملکرد آن توجه کرد. تعریف سطح دسترسی کاربران، فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای، استفاده از Role-Based Access Control و اجرای Jenkins در پشت یک Reverse Proxy امن مانند Nginx یا open vpn می‌تواند به افزایش امنیت کمک کند. همچنین می‌توان با ایجاد مراحل Cache، موازی‌سازی (Parallel execution) و تقسیم وظایف بین چند Agent سرعت اجرا را بهبود داد.

چرا Jenkins را برای CI/CD انتخاب کنیم؟

در دنیایی که سرعت تحویل نرم‌افزار و کیفیت کد حرف اول را می‌زند، انتخاب ابزار مناسب برای پیاده‌سازی CI/CD اهمیت زیادی دارد. اما چرا Jenkins؟ Jenkins چیست که به یکی از محبوب‌ترین ابزارهای CI/CD در دنیا تبدیل شده است؟

متن‌باز و رایگان

Jenkins یک ابزار کاملاً Open Source است و استفاده از آن هیچ هزینه‌ای ندارد. این موضوع برای استارتاپ‌ها و تیم‌های کوچک که بودجه محدودی دارند، یک مزیت بسیار بزرگ محسوب می‌شود. همچنین به لطف جامعه بزرگ توسعه‌دهندگان، به‌روزرسانی‌ها و رفع باگ‌ها به‌سرعت انجام می‌شود.

پشتیبانی از هزاران پلاگین

Jenkins بیش از ۱۸۰۰ پلاگین فعال دارد که تقریباً هر کاری را ممکن می‌کنند. از ادغام با Git و GitHub گرفته تا Docker ،Kubernetes ،AWS ،Azure ،SonarQube ،Slack و ده‌ها ابزار دیگر.

مثال ساده: می‌خواهید پس از هر commit در GitHub، پروژه به‌طور خودکار build شده، تست شود، به محیط staging deploy شود و نتیجه آن در Slack اطلاع‌رسانی شود؟ کافی‌ست فقط چند پلاگین ساده روی Jenkins نصب کنید.

انعطاف‌پذیری بالا و قابل سفارشی‌سازی

Jenkins می‌تواند به‌شکلی کاملاً سفارشی‌ برای پروژه‌های کوچک، متوسط یا بسیار بزرگ پیاده‌سازی شود. با استفاده از Jenkinsfile، می‌توان مراحل CI/CD را به‌صورت کدنویسی‌شده تعریف کرد و آن را مستقیماً در ریپوی پروژه نگهداری کرد.

Jenkinsfile مثالی از «زیرساخت به‌مثابه کد» (Infrastructure as Code) است که باعث می‌شود خط لوله‌ها قابل ردیابی، قابل اشتراک‌گذاری و قابل نگهداری باشند.

پشتیبانی از پروژه‌های چندپلتفرمی و چندزبانه

فرقی نمی‌کند پروژه‌ شما با Java نوشته شده باشد یا Python ،Node.js ،PHP یا حتی C++ . این ابزار از انواع زبان‌ها و فریم‌ورک‌ها پشتیبانی می‌کند و روی سیستم‌عامل‌های مختلف از جمله ویندوز، لینوکس و macOS قابل اجراست.

جامعه بزرگ و مستندات قوی

یکی از بزرگ‌ترین مزایای Jenkins، جامعه عظیم کاربران آن است. هر مشکلی که هنگام کار با Jenkins پیش بیاید، به احتمال زیاد کسی پیش از شما آن را تجربه کرده و راه‌حلش را در Stack Overflow یا GitHub به اشتراک گذاشته است. طبق نظرسنجی Stack Overflow در سال 2023، Jenkins جزو ۵ ابزار محبوب DevOps در دنیا است.

توانایی اجرای خط لوله‌های پیچیده و توزیع‌شده

Jenkins می‌تواند چندین Pipeline را به‌صورت موازی و توزیع‌شده روی ماشین‌های مختلف اجرا کند. این موضوع باعث افزایش کارایی (Performance) و کاهش زمان اجرای عملیات‌ها در پروژه‌های بزرگ می‌شود.

امنیت قابل کنترل

Jenkins قابلیت تنظیم سطح دسترسی برای کاربران مختلف را دارد. همچنین می‌توانید با افزونه‌هایی مانند Role Strategy Plugin، کنترل دقیقی روی اینکه چه کسی به چه بخشی از Jenkins دسترسی دارد، داشته باشید.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:  چگونه با آژور دواپس  (Azure DevOps) پروژه‌های خود را مدیریت کنیم؟

جمع‌بندی

در پاسخ به این پرسش که Jenkins چیست؟ می‌توان گفت Jenkins یک ابزار متن‌باز و قدرتمند برای پیاده‌سازی فرآیندهای CI/CD است که به توسعه‌دهندگان و تیم‌های نرم‌افزاری کمک می‌کند تا کدهای خود را سریع‌تر، با خطای کمتر و به‌صورت خودکار تا مرحله استقرار نهایی پیش ببرند. Jenkins با پشتیبانی از هزاران پلاگین، قابلیت سفارشی‌سازی بالا و جامعه‌ای بزرگ از کاربران، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای اتوماسیون DevOps در دنیا است.

اگر به دنبال یک راه‌حل مفید و قابل توسعه برای پیاده‌سازی CI/CD در پروژه‌های خود هستید، Jenkins انتخابی هوشمندانه است. فرقی نمی‌کند تازه‌کار باشید یا متخصص DevOps؛ Jenkins ابزار قدرتمندی است که مسیر توسعه تا تحویل را برای شما ساده‌تر، سریع‌تر و مطمئن‌تر می‌کند.

سوالات متداول 

در ادامه به چند پرسش متداول در این باره پاسخ داده‌ایم:

آیا Jenkins فقط برای پروژه‌های جاوا مناسب است؟

خیر. Jenkins به‌خوبی از زبان‌ها و فریم‌ورک‌های مختلف مانند Node.js ،Python PHP، C++ و… پشتیبانی می‌کند و روی سیستم‌عامل‌های لینوکس، ویندوز و macOS قابل اجرا است.

آیا Jenkins برای تیم‌های کوچک هم مناسب است یا فقط سازمان‌های بزرگ؟

Jenkins برای همه اندازه تیم‌ها مناسب است؛ چون رایگان، متن‌باز و قابل اجرا روی هر سرور (حتی محلی) است و می‌تواند با تیم‌های کوچک تا سازمان‌های بزرگ، همگام شود.

نصب و راه‌اندازی Jenkins مشکل است؟

نصب Jenkins آسان است؛ نصب با Java، یا استفاده از Docker، یا پکیج‌های رسمی روی لینوکس و ویندوز امکان‌پذیر است. معمولاً در کمتر از ۱۰ دقیقه قابل نصب و اجرا است .