Technical Debt چیست و چگونه آن را مدیریت کنیم؟

بدهی فنی یعنی انتخاب راه‌حل سریع و موقتی به‌جای راه‌حل اصولی برای صرفه‌جویی در زمان که در آینده باعث افزایش هزینه و پیچیدگی پروژه می‌شود. مانند وامی است که باید با بهره‌اش بازپرداخت شود.

«بدهی فنی یا Technical Debt» برای اولین‌بار توسط Ward Cunningham در دهه ۹۰ میلادی مطرح شد. او آن را مشابه وام گرفتن در دنیای مالی می‌دانست: راه‌حلی سریع امروز، با بهره‌ای که باید فردا پرداخت شود.

شاید در نگاه اول، این اصطلاح کمی پیچیده به نظر برسد، اما در واقع مفهومی ساده دارد: وقتی توسعه‌دهنده‌ها راه‌حل‌هایی موقتی را به جای راه‌حل‌های اصولی انتخاب می‌کنند، بدهی فنی شکل می‌گیرد. در این مقاله از بلاگ دواپس ایران بررسی می‌کنیم که technical debt چیست، چه عواملی در به‌وجود آمدن آن نقش دارند و چگونه می‌توان آن را به‌شیوه‌ای مؤثر مدیریت کرد تا از آسیب به کیفیت نرم‌افزار جلوگیری شود.

بدهی فنی (Technical Debt) چیست و چرا به وجود می‌آید؟

بدهی فنی یا Technical Debt مفهومی در مهندسی نرم‌افزار است که به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، تیم توسعه به‌جای پیاده‌سازی یک راه‌حل اصولی، راه‌ حلی سریع و موقتی را انتخاب می‌کند. این تصمیم معمولاً با هدف صرفه‌جویی در زمان، پاسخ به نیاز فوری بازار یا تحویل سریع‌تر محصول انجام می‌شود. هرچند این انتخاب در کوتاه‌مدت به نظر مفید می‌رسد، اما در بلندمدت باعث افزایش پیچیدگی کد، کاهش کیفیت نرم‌افزار و دشواری در نگهداری آن می‌شود.

برای پاسخ به این سؤال که technical debt چیست، می‌توان آن را مشابه با قرض گرفتن پول در نظر گرفت. همان‌طور که در یک وام مالی، نیاز است که در آینده مبلغی بیشتر بازپرداخت شود، در بدهی فنی نیز هزینه‌ فنی و زمانی برای بازنویسی یا بهبود کد باید در آینده پرداخت شود.

بدهی فنی ممکن است به دلایل مختلفی به وجود بیاید. از جمله می‌توان به فشار زمانی، عدم وجود مستندات مناسب، تغییرات مکرر در نیازمندی‌ها، یا کمبود تجربه فنی در تیم اشاره کرد. شناخت این دلایل، اولین قدم برای پیشگیری از انباشته شدن بدهی فنی در پروژه‌های نرم‌افزاری است. برای جلوگیری از این موارد در توسعه نرم افزار پیشنهاد میکنیم از خدمات دواپس استفاده کنید.

دواپس ایران، ارائه‌دهنده برتر خدمات دواپس تخصصی برای سازمان‌های بزرگ و کوچک، با سابقه‌ای برجسته در ارائه راهکارهای نوآورانه برای توسعه و اجرای نرم‌افزار. برای اطلاعات بیشتر، با ما در تماس باشید!

انواع بدهی فنی: کدام نوع برای پروژه شما خطرناک‌تر است؟

برای اینکه بهتر بفهمیم technical debt چیست، باید اول با انواع مختلف بدهی فنی آشنا شویم. بدهی فنی فقط یک مشکل ساده نیست و انواع مختلفی دارد که هرکدام به روش خودش می‌تواند روی پروژه تاثیر بگذارد.

● بدهی طراحی زمانی به وجود می‌آید که ساختار و معماری نرم‌افزار خوب و اصولی طراحی نشده باشد. این باعث می‌شود کار اضافه کردن قابلیت‌های جدید سخت و زمان‌بر شود.

● بدهی کدنویسی یعنی کدهایی که خواندن‌شان سخت است، زیاد تکرار شده‌اند یا پیچیدگی زیادی دارند و همین موضوع نگهداری و اصلاح‌شان را دشوار می‌کند. معمولا این نوع بدهی به خاطر عجله در توسعه و فشار زمانی پیش می‌آید.

● بدهی مستندسازی وقتی رخ می‌دهد که مستندات فنی ناقص باشند یا اصلا وجود نداشته باشند. این موضوع باعث می‌شود انتقال دانش بین اعضای تیم سخت شود و کد به خوبی درک نشود.

● بدهی تست هم وقتی به وجود می‌آید که تست‌های کافی انجام نشود یا کیفیت تست‌ها پایین باشد. در این صورت خطاها دیر شناسایی می‌شوند و کیفیت نرم‌افزار پایین می‌آید.

هر کدام از این بدهی‌ها می‌تواند برای پروژه مشکل‌ساز باشد، ولی معمولا بدهی طراحی و کدنویسی بیشترین خطر را برای توسعه و پایداری پروژه دارند.

بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت پروژه MSP چیست؟

چه عواملی باعث ایجاد بدهی فنی در پروژه‌های نرم‌افزاری می‌شوند؟

حالا که فهمیدیم technical debt چیست و با انواع آن آشنا شدیم، وقت آن رسیده که به دلایل ایجاد آن در پروژه‌های نرم‌افزاری بپردازیم. بدهی فنی معمولاً نتیجه تصمیم‌های عجولانه، شرایط کاری دشوار یا کمبود منابع در روند طراحی و توسعه است. یکی از دلایل اصلی، فشار زمانی برای تحویل پروژه است که باعث می‌شود تیم‌ها به‌جای راه‌حل‌های اصولی، گزینه‌های سریع و کم‌کیفیت را انتخاب کنند. نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای نیز باعث می‌شود زیرساخت فنی پروژه ناپایدار شود. از طرفی، تغییرات مداوم در نیازمندی‌ها بدون بازنگری در کد، ساختار پروژه را به‌هم می‌ریزد.

تیم‌هایی که تجربه فنی کافی ندارند، ممکن است تصمیم‌هایی بگیرند که در آینده هزینه‌ساز شود. بر اساس نظرسنجی McKinsey، سازمان‌ها گزارش داده‌اند که بدهی فنی گاهی می‌تواند تا ۴۰٪ سرعت تحویل محصول را کاهش دهد، بیشتر از هر عامل فنی دیگر. نبود تست‌های کافی و مستندات به‌روز نیز باعث افت کیفیت و دشواری در نگهداری پروژه خواهد شد. آگاهی از این عوامل به تیم‌ها کمک می‌کند بدهی فنی را در مراحل اولیه شناسایی و کنترل کنند.

تاثیر بدهی فنی بر کیفیت نرم‌افزار و تیم توسعه

بدهی فنی یک موضوع فنی است که در کدها باقی می‌ماند و می‌تواند تأثیرات زیادی بر کیفیت محصول نهایی و عملکرد تیم توسعه بگذارد. درک این تأثیرات کمک می‌کند بهتر بفهمیم technical debt چیست و چرا مدیریت آن اهمیت دارد.

● کاهش کیفیت نرم‌افزار

● کاهش بهره‌وری تیم

● افزایش زمان و هزینه توسعه

● فرسودگی تیم و کاهش کیفیت همکاری

پیشنهاد میکنیم برای مدیریت بهتر پروژه های نرم افزاری مقالات زیر را مطالعه کنید:

چگونه بدهی فنی را شناسایی و اولویت‌بندی کنیم؟

برای مدیریت درست بدهی فنی، شناسایی و اولویت‌بندی آن اولین قدم مهم است. اما پیش از هر تصمیم فنی، باید بدانیم technical debt چیست و در چه بخش‌هایی از پروژه به‌صورت پنهان یا آشکار وجود دارد. در ادامه، مراحل کلیدی برای شناسایی و اولویت‌بندی بدهی فنی را بررسی می‌کنیم:

بازبینی کد و معماری

با بررسی دقیق بخش‌هایی از کد که پیچیدگی زیادی دارند، ساختار ضعیفی دارند یا وابستگی‌های نامشخص دارند، می‌توان نشانه‌های بدهی فنی را پیدا کرد. معماری‌های ناپایدار یا غیراستاندارد هم از منابع رایج بدهی فنی هستند.

گفت‌وگو با اعضای تیم توسعه

توسعه‌دهندگان معمولاً بهتر از هر کسی می‌دانند کدام بخش‌ها نیاز به بازنویسی دارند یا باعث کندی کار شده‌اند. جلسات فنی یا بازخوردهای تیم می‌تواند سرنخ‌های ارزشمندی در این زمینه بدهد.

استفاده از ابزارهای تحلیلی

ابزارهایی مثل SonarQube ،CodeClimate یا Linters کمک می‌کنند تا پیچیدگی کد، تکرارها و استانداردهای نادیده‌گرفته‌شده شناسایی شوند. این ابزارها می‌توانند گزارش دقیقی از وضعیت فنی پروژه ارائه دهند.

توجه به تأثیر بر عملکرد و توسعه

هر بدهی فنی باید بر اساس میزان تأثیرش بر توسعه پروژه ارزیابی شود. مثلاً اگر یک بخش باعث شود توسعه قابلیت جدید چند برابر زمان ببرد، آن بخش باید در اولویت اصلاح قرار گیرد.

دسته‌بندی بر اساس ریسک و ارزش تجاری

بدهی‌های فنی را می‌توان بر اساس میزان ریسک (احتمال بروز خطا یا مشکل) و میزان ارزش تجاری (اهمیت آن برای کاربر یا بازار) دسته‌بندی کرد. این کار کمک می‌کند تصمیم بگیرید کدام بدهی باید زودتر برطرف شود. شناسایی و اولویت‌بندی صحیح باعث می‌شود پروژه روان‌تر پیش برود و همچنین زمان و منابع هم در مسیر درست مصرف شوند. وقتی بدانید technical debt چیست و کجاست، راحت‌تر می‌توانید آن را کنترل کنید.

تیم «دواپس ایران» با ارائه خدمات حرفه‌ای در حوزه DevOps، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فرآیند توسعه، استقرار و نگهداری نرم‌افزار را بهینه‌سازی کنند. این تیم با بهره‌گیری از ابزارهای مدرن، اتوماسیون زیرساخت، پیاده‌سازی CI/CD، مانیتورینگ پیشرفته و مدیریت کانتینرها، زیرساختی پایدار، مقیاس‌پذیر و قابل اعتماد برای پروژه‌های نرم‌افزاری فراهم می‌سازد. اگر به دنبال کاهش خطاهای عملیاتی، افزایش سرعت توسعه و استقرار اصولی هستید، خدمات حرفه‌ای دواپس تیم دواپس ایران گزینه‌ای قابل اعتماد و تخصصی برای شماست.

بهترین روش‌ها برای مدیریت و کاهش Technical Debt

بعد از شناسایی و اولویت‌بندی بدهی فنی، مهم‌ترین مرحله، مدیریت و کاهش آن است. اگر دقیق بدانیم technical debt چیست، می‌توانیم با روش‌های مؤثر، از تبدیل شدن آن به بحران جلوگیری کنیم. هدف این نیست که همه بدهی‌ها را به‌سرعت حذف کنیم، چرا‌که باید با برنامه‌ریزی و رویکردی هوشمندانه، آن‌ها را کنترل و به‌تدریج کاهش دهیم. در ادامه، چند روش‌ کاربردی برای مدیریت بدهی فنی را معرفی می‌کنیم:

اختصاص زمان مشخص در هر اسپرینت: بخشی از زمان توسعه را به بازپرداخت تدریجی بدهی فنی اختصاص دهید تا از انباشت مشکلات جلوگیری شود.
رعایت اصول کدنویسی تمیز (Clean Code): استفاده از الگوهایی مانند SOLID، DRY و KISS باعث می‌شود کد خواناتر، قابل نگهداری‌تر و با خطای کمتر باشد.
توسعه و نگهداری تست‌های خودکار: تست‌های واحد و یکپارچه، شناسایی سریع خطاها و کاهش ریسک تغییرات را ممکن می‌سازند.
مستندسازی دقیق و به‌روز: مستندات فنی کامل باعث انتقال بهتر دانش در تیم و کاهش وابستگی به افراد خاص می‌شود.
استفاده از ابزارهای بررسی کیفیت کد: ابزارهایی مانند SonarQube، ESLint یا CodeClimate به شناسایی نقاط ضعف و بهبود کیفیت کمک می‌کنند.
مستندسازی تصمیمات فنی: در صورت پذیرش بدهی فنی به‌صورت موقت، ثبت و بازبینی آن‌ها از فراموشی و آسیب‌های بعدی جلوگیری می‌کند.
تقویت فرهنگ فنی در تیم: ایجاد درک مشترک از technical debt، آموزش مداوم و همکاری بین اعضای تیم، در کاهش آن بسیار مؤثر است.

مدیریت بدهی فنی یک کار یک‌باره نیست؛ فرآیندی مستمر است که نیاز به توجه، برنامه‌ریزی و مشارکت کل تیم دارد. هر چقدر زودتر برای آن راه‌حل پیدا کنیم، توسعه نرم‌افزار با کیفیت‌تر و آینده‌دارتر خواهد بود.

سخن آخر

درک درست از technical debt یا بدهی فنی، به تیم‌های توسعه کمک می‌کند تا نرم‌افزاری قابل نگهداری، پایدار و توسعه‌پذیر بسازند. بدهی فنی همیشه چیز بدی نیست، اما نادیده گرفتن آن می‌تواند به چالشی جدی تبدیل شود. با شناسایی به‌موقع، مستندسازی دقیق و اختصاص منابع مناسب برای بازپرداخت آن، می‌توان این بدهی را به فرصت تبدیل کرد. در نهایت، مدیریت مؤثر بدهی فنی نیازمند همکاری مداوم، شفافیت در تصمیم‌ها و فرهنگ‌سازی در تیم توسعه است.

سوالات متداول

در ادامه به بررسی سوالات متداول شما درباره technical debt چیست می‌پردازیم.

آیا همیشه باید بدهی فنی را برطرف کرد؟

خیر. برخی از بدهی‌های فنی در کوتاه‌مدت تأثیر منفی چندانی ندارند و می‌توان بازپرداخت آن‌ها را به تعویق انداخت.

چگونه متوجه شویم که یک بخش از کد دچار بدهی فنی شده؟

کدهایی که تغییرشان سخت است، خوانایی ندارند، وابستگی‌های مبهم دارند یا باعث بروز خطاهای مکرر می‌شوند، معمولاً نشانه‌هایی از بدهی فنی دارند.

تفاوت بین کد ضعیف و بدهی فنی چیست؟

کد ضعیف ممکن است به دلیل نداشتن مهارت کافی نوشته شده باشد، اما بدهی فنی معمولاً نتیجه تصمیم آگاهانه برای انجام سریع کارها است.